Kitaplar< Geri dönün
Sanayi-i Nefise Mektebi'nden Endüstri Tasarımına Mobilya
Yayın Koordinasyonu: Sevil Salman Ar-Ge 1 Şube Şefi
Editör Ve Yayın Sorumlusu: Prof. Önder Küçükerman
Yayın Konsept Tasarımı: Prof. Önder Küçükerman
Yayına Hazırlık Ve Uygulama: Karmafikir, İlknur Çetin
Kapak Tasarımı: Pusula Reklamevi- Ankara
Baskı Ve Cilt: Matsa Basımevi- Ankara
ISBN 978-605-030-128-1
1.Baskı Aralık 2015 Ankara
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
Mehmet Büyükekşi: MOBİLYA SEKTÖRÜMÜZDE YENİLİKÇİLİK
Ahmet Kahraman: MOBİLYA SEKTÖRÜMÜZDE TASARIMIN GELİŞMESİ
Prof. Dr. Yalçın Karayağız: SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİ’NDEN ENDÜSTRİ TASARIMINA MOBİLYA KİTABI İÇİN TEŞEKKÜR
Ahmet Güleç: MOBİLYA SEKTÖRÜMÜZÜN EN ÖNEMLİ KONUSU: TASARIMA KATKI
M. Bülent Aymen: MOBİLYA SEKTÖRÜ İHRACATINDA YERLİ KAYNAKLAR
Nurettin Tarakçıoğlu: TÜRK MOBİLYASININ KAYNAKLARI VE TASARIM SEKTÖRÜ
GİRİŞ
Önder Küçükerman, TÜRKİYE’DE MOBİLYA SANAYİİNİN TARİHİ KAYNAKLARINDA SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİ
BİRİNCİ BÖLÜM
1800’LERDE OSMANLI İÇ MEKÂNI VE DEĞİŞİMİN BAŞLANGICI
OSMANLI İÇ MEKÂN KAVRAMININ GELENEKSEL KAYNAKLARI
Mekân ve Ürünlerin Yaratıcıları “Ehl-i Hıref”
Ehl-i Hıref Topluluğunun Değişimleri
Yeni Bir Ürün Olarak “Halıya Karşı Mobilya”
1850: SANAYİ DEVRİMİNİ ÜLKEYE TAŞIYAN DOLMABAHÇE SARAYI VE OSMANLI MOBİLYA SANAYİİNİN İLK GÜNLERİ
“Ehli Hıref”ten Sanayi Kataloğuna
1851: Gelenekleri İlk Etkileyen Londra Sergisi’nde Mekân Ve Mobilya
Sergideki Osmanlı Ürünleri
Ödüller, Yeni Alet ve Makinalar
1855: Kırım Savaşı, Paris Sergisi Ve Sanayi Yarışı
Sergideki Osmanlı Ürünleri, Kazandıkları Ödüller ve Yansımaları
ÖNEMLİ DEĞİŞİM: “ESNAF VE SANATKÂR BİRLİKLERİ” TEKELİNİN KALDIRILMASI VE SANAYİNİN YENİDEN ÖRGÜTLENMESİ
1862: Değişimi Etkileyen Londra Sergisi
1863: İstanbul’da “Sergi-i Umumi-i Osmani”
Sergideki Avrupa Yapımı Sanayi Makinaları
Osmanlı İmparatorluğu’nda Geleneksel Sanayi Eğitimi
1864: Islah-ı Sanayi Komisyonu ve ilk şirketler
Dökümcüler Şirketi Ve Nalbur Ürünleri
Demirciler Şirketi Ve Nalbur Ürünleri
1867: İSTANBUL SANAYİ MEKTEBİ VE İLK MOBİLYA EĞİTİMİ
1867: Paris Sergisi Ve Çok Büyük Etkileri
Padişah’ın Gemisi Toulon Limanında
Paris: Gece Ve Gündüzün Birleştiği Belde
Sultan Abdülaziz Sergideki Ödül Töreninde
Dar Gelen Ve Gıcırdayan Koltuk
Sergideki Osmanlı Binaları
Sergideki Osmanlı Mobilyaları
Sultan Abdülaziz İngiltere’de
Gezinin Yansımaları
1867 Sergisi Hakkında II. Abdülhamid’in Görüşleri
1867: İstanbul’da Bir Mobilya Atölyesi: Jean Psalty
1868: Mobilya Üretiminde Değişim Ve Ölçü Birimi Olarak “Metre”
1869: Fransa İmparatoriçesi Eugenie İstanbul’da
Gezi’nin Le Monde Illustre’deki Yansımaları
1873: Viyana Sergisi Ve Osmanlı Pavyonu
1870’lerde Osmanlı İmparatorluğu’nda Geleneksel Ahşap Sanayii
1870’lerde İstanbul’da Dökümcüler, Bakırcılar, Sandıkçılar
Tahta Tornacıları
Servi Ağacından Yapılan Sandıklar
1870’lerde İstanbul’da “Mobilya Sanatı”
1875: İstanbul’da “Tubini” Mobilya Fabrikası
İKİNCİ BÖLÜM
1876: YILDIZ SARAYI DÖNEMİ VE MOBİLYA ÜRETİMİNİN GELİŞİMİ
“MOBİLYA” TASARIMINA SARAY ATÖLYESİYLE KATILAN SULTAN II. ABDÜLHAMİD
1876: Yıldız Sarayı Döneminde Mobilya Üretiminin Gelişimi
1876: “Yeni Mobilya” Sanayii Merkezi: Pera ve Psalti Mobilyaları
1883: “SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEB-İ ALİYE” VE YENİ BİR KUŞAK
1883: Paris’te “Sınai Hakların Korunması Sözleşmesi”
1889: Paris Sergisi ve Osmanlı İmparatorluğu
1890’lı Yıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ekonomik Durum
1893: Nişantaşı’nda Bir Mobilya Fabrikası
1893: İSTANBUL’DA SARAY ATÖLYESİNDEN YAYILAN “MOBİLYA USTALIĞI”
1893: İstanbul’da Mobilya Fabrikaları Çoğalıyor
1893: Şikago Sergisi’nde Geleneksel Türk Köyü Ve Yansımaları
Sergide Ödül Kazanan Bazı Fabrikalar
1899: Mobilya Ve Nalbur Ürünleri İçin Gümrük Tarifeleri
1900 Paris Sergisi ve Osmanlı Pavyonundaki “Sanayi-i Nefise”
Bursa’daki “Zirai-Sınai-Ticari Sergisi”
1913-1915 YILLARI ARASINDA MOBİLYA SANAYİİ
1914: Sanayi Dergilerinde Sanayi Şiirleri
1914: I. Dünya Savaşı Yıllarında Mobilya Sanayii Girişimleri
Ahşap Ürün Sanayii
Madeni Eşya Sanayii
1914: “Sanayi-i Nefise Mektebi’nde” İlk Kez “Tezyinat” Bölümünün Kurulması
1919-1923: İstanbul’un İşgali ve Sorunlu Yıllar
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
1923-1930 MOBİLYA TARTIŞMALARI VE MOBİLYA SANAYİİ
1923: I. İZMİR İKTİSAT KONGRESİ SERGİSİNDE MOBİLYA
1923: Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Günleri Ve Güzel Sanatlar Akademisi’nde, “Dâhili Tezyinat” Bölümü Kuruluşu
1925: Akademi’de “Garp Tezyini Sanatları Şubesi” ve İlk Hoca “Tito Laguier”
1925: Paris Dekoratif Sanatlar Sergisi
1926: Akademi Mekânlarında Meclis-i Mebusan’dan Kalma Mobilyalar
1929: İstanbul’da İlk Yerli Malları Sergisi”
1929: AKADEMİ’DE DÂHİLİ MİMARİ ATÖLYESİ VE AVUSTURYA’LI PROFESÖR PHILLIP GINTHER
1930: Akademi’de Ressam ve “Marangoz Hoca” Zeki Kocamemi Ve Mobilyaları
1930: Prof. Ernst Egli’nin Mobilya Tasarımları
1930: “Milli Sanayi Numune Sergisi”
1931: Fazıl Aysu’nun Akademi’de Mimarlık Bölümü Öğrenciliği
1933: Yıldız Sarayı Şale Köşkü İçin “Tefriş Projesi Müsabakası”
1932: AKADEMİ’DE “DÂHİLİ MİMARİ’Yİ GELİŞTİRME” GİRİŞİMLERİ VE NİZAMİ BEY
1933: Ankara “On Yıl İktisat Sergisi” ve Galatasaray’da “İş Bankası Sergisi”
1933: “Lüküs Hayat” Opereti ve “Nikel Kübik Mobilyalar”
1934: “Mobilyeleme İşleri” ve Yalova Termal Oteli
1935: “Yeni Tezyini Sanat”
1935: Florya Köşkü Mobilyaları
1934 -1936: SANAYİ SERGİLERİ
1936: “Ars-ı Ulusal” 6. İzmir Fuarı’nda Mimar ve Dekoratörler
1936: Bir Ahşap Mobilya Ustası: Hayati Görkey
1936: Akademi’de Yenilik Girişimleri
1936: İkinci Sanayi Planı
1937: Paris Sergisi
1937: İzmir Fuarı
1937: “Güzel Sanatlar Akademisi Direktörlüğü’nden” Bir İlan
1938: “Harp Mimarisi” Ve Apartmanlar İçin “Sürprizli Mobilyeler”
1938: Şişli’de “Burhan Atak Mobilye İmalathanesi” Projesi
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
1939-1945 TÜRKİYE’DE MOBİLYA SANAYİİ
1939-1945: İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARI
1939: Güzel Sanatlar Akademisi’ndeki Yabancı Hocalar
1939: New York Sergisi ve Türkiye Pavyonu
1939: Viyana Sergisi
1939: “ADİ BİR DOLABI GÜZELLEŞTİRME” ÖNERİLERİ
1939: Güzel Sanatlar Akademisi’nde “Dâhili Mimari Şubesi Şefi” Marie Louis Süe
1940: Yabancı Mimariye Karşı “Yerli Mimariye Doğru”
1940’lı Yıllarda Yeni Bir Tanım: “Mobilyelendirmek” ve Yaratıcı Tasarım” Ortamı
1941: Marie Louis Süe’nin Akademi’deki bir Konferansı
1942: Güzel Sanatlar Akademisi’nin 60. Yıl Sergisinde Ünlülerin Mobilyaları
1942: İsmail Hakkı Oygar: “Zevksiz Mobilya Fabrikalarının Kurbanı” Olmak
1942: Louis Marie Süe: Tezyini Sanat Ve Endüstri
1943: Marie Louis Süe, “Yeni Bir İlah: Makineler”
BEŞİNCİ BÖLÜM
1945-1950: “MOBİLYA MESELESİ”
1945: “MOBİLYA MESELESİ” VE ÖNCÜ BİR GİRİŞİM “MODERNO”
1946: Savaş Sonrası Türkiye ve Dünya Ekonomisi
1948: Sinema Salonları İçin Mobilyalar ve Ercüment Tarcan
1948: AKADEMİ YANGINI, MOBİLYA YOKLUĞU VE KOCAMEMİ’NİN MOBİLYALARI
Akademi’li Hocaların Mobilya Tasarımları
Zeki Kocamemi’nin Yaptığı Bazı Mobilyalar
1948: Yeni Bir Konu Önem Kazanıyor: “Mobilya Meselesi”
1948: İçmimar Baki Aktar İle Birlikte “Moderno” Şirketinin Başlangıcı
1949: İstanbul Sergisi
ALTINCI BÖLÜM
1950- 1970: YİNE “MOBİLYA MESELESİ”
1950: YİNE “MOBİLYA MESELESİ”
1950’li Yıllarda Hayati Görkey’in Mobilya Tasarımları
1950: Garanti Bankası Genel Müdürlüğü Mobilyaları
1950: Sirkeci’de İpek Palas Oteli Mobilyaları
1950: Fazıl Aysu’nun Stadyumları ve Sergi Binaları Mobilyaları
1951: Akademi’de “Dâhili Mimari, Teknoloji Atölyesi” Kurulması
1952: “Moderno” Şirketinde Her Hafta Yeni Bir Mobilya
1953: Akademili Genç Heykeltıraşlar İlhan Koman, Hadi Bara, Şadi Çalık ve Sadi Öziş’in Mobilyaları
Metal Mobilyalar Üretiliyor
1954: Türkiye’de “Sıkışık Yıllar” ve Devlet Malzeme Ofisi’nin kurulması
1955: Cumhurbaşkanlığı İçin “Umur Yatı” Mobilyaları
1955: Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu’nun kurulması kararı
1957: Akademi’nin İçmimarlık Bölümü Hocası Sadun Ersin ve Mobilya tasarımları
1958: Brüksel Sergisi’nde, Türkiye Pavyonu Mobilyaları
1958: Fazıl Aysu’nun Stadyumları ve Sergi Binaları
“MODERNO”DAKİ MOBİLYA TASARIM VE ÜRETİM DÜZENİ
1958: Ercüment Tarcan’ın Nevtron İçin Radyo Kutusu Üretimi
1959: Zeki Kocamemi’nin Ardından Yazılanlar
1960: TBMM İçin Mobilya Çalışmaları
1962-1976: Türkiye’de İçe Dönük, Dışa Bağımlı Genişleme Yılları ve “I. Beş Yıllık Kalkınma Planı”
1964: Ahmet Andiçen Ödülü
1963: Akademi Projeleri: Bir Ev ve Mobilyaları
1965: Rüstem Paşa Medresesi Öğrenci Yurdu Mobilyaları
1965: ANKARA’DA İLK BÜYÜK MAĞAZA “GİMA” VE MOBİLYALARI
1966: “Moderno” Şirketinin Son Günleri
1967: Pendik’te “ Restoran 212” Ve Mobilya Sorunu
1969: Kelebek Kontrplak İçin İlk Mobilya Tasarımları
1969: Akademi’de Bir Sergi ve Bir Koltuk
1971: Sinema Salonlarının Sönükleşmesi Ve Mobilya Sektörü
1971: Akademi’ye Bağlı Olarak UESYO’nun Kuruluşu Ve İlk Endüstri İçin Mobilya Projeleri
İlk Proje Konuları: Okul Mobilyaları
SON SÖZ:
2015: TÜRKİYE’DE MOBİLYA SANAYİİ
KAYNAKLAR
GİRİŞ
TÜRKİYE’DE MOBİLYA SANAYİİNİN TARİHİ KAYNAKLARINDA
SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİ
Prof. Önder Küçükerman
Bu kitabın amacı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde yüzlerce yıl boyunca sürdürülen bir mekân geleneğinin ortasına 1850’li yıllarda girmeye başlayan mobilyaların yarattığı değişimin öyküsüdür. Bu amaçla mobilya sanayiinin zaman içinde yaşadığı değişimi ve en sonunda günümüzde devleşen mobilya sanayii sektörünün ilk yılları olan 1970’lere kadar süren dönem incelenmektedir. Bu araştırma yapılırken de şu soruların yanıtları aranmaktadır:
• 1800’lerde Osmanlı mekânı geleneğinin içine mobilya nasıl girmiştir?
• 1880’lerde milli mobilya konusu gündeme nasıl gelmiştir?
• 1883’te kurulan Sanayi-i Nefise Mektebi’nin ve sanatçı hocalarının bu gelişmelerdeki rolü neydi?
• Türkiye cumhuriyeti ile birlikte milli bir mobilya sanayii düşüncesine nasıl gelinmiştir?
• 1923 yılından başlayarak mobilya konusu hangi süreçleri geçirmiştir?
• 1840’larda başlayan ve bu sanayii destekleyen iç ve dış sergiler ne kadar etkili olmuştur?
• 1950’lerdeki mobilya sanayii girişimleri nelerdi?
• 1970’lerde ilk kez gelişmeye başlayan mobilya sanayiinin o günlerdeki durumu neydi?
• 1971 yılında başlayan ilk Endüstri Tasarımı eğitimi içinde mobilya sanayii gerçeği nasıl ortaya çıkmıştır?
Yukarıda çok kalın çizgilerle belirtilen bu soruların yanı sıra, kitabın ana kurgusunu oluşturan dört temel değiştirici etken de şu başlıkların altında araştırılmaktadır:
Devlet politikalarının değişimi, yasaların değişimi, toplumun değişimi, ekonomi ve teknolojinin değişimi.
Kitabın sayfaları arasında geçen bu uzun yıllar içinde mobilya konusunda yaşanmış olanları biçimlendiren temel ve önemli tasarım gerçekleri bunlardır ve kitabın içinde birbiri ile bağlantılı olarak yer alıyor. Aslına bakılırsa bir bakıma, yukarıda sayılan bu soruların yanıtları aslında günümüzün mobilya sanayiinin ilk ışıklarını yakmış olanların öyküsüdür.
Bu nedenle kitabın sayfaları arasında, bir yandan bu mobilya gelişiminin sanayiye dönüşümü, diğer yandan da artık adı bile hatırlanmayan ama bu mobilya tasarımlarının ortaya çıkarılmasındaki ilk ışıkları yakanların öncü ve renkli öyküleri de yer almaktadır.