Kitaplar< Geri dönün
ENDÜSTRİ TASARIMI, ENDÜSTRİ İÇİN ÜRÜN TASARIMINDA YARATICILIK
'Yem Yayın', Yapı Endüstri Merkezi, 1996, İstanbul (ISBN 975-7438-40-5)
ENDÜSTRİ TASARIMI
ENDÜSTRİ İÇİN ÜRÜN TASARIMINDA YARATICILIK
Prof. Önder Küçükerman
YEM Yayın (Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları)
Yayına hazırlayan ve düzenleyen: Önder Küçükerman
Kapak tasarımı: Önder Küçükerman
Dizgi, grafık uygulama: Kenan Öztürk, İbrahim Şahin
Renk ayırımı: Figür
Baskı: Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş.
Cilt: Barın Cilt Evi - Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş.
1. Baskı, Ekim 1996
ISBN 975-7438-40-5
'Bu kitap endüstri için yeni tasarımları yaratıcılığın kanatlarında arayanlara ithaf edilmiştir. Ürünlerindeki yaratıcı tasarım düşüncelerinin orijinal dokümanlarını sağlayan ve bu kitapta yer almasına izin veren kişi ve kuruluşlar ile koleksiyonlarındaki sanayi tarihi mirası örneklerinin yayımlanmasına yardımcı olan müzelere teşekkür ederim.'
Artemide Spa, İtalya
Braun AG, Almanya
BMW AG, Almanya
Cannondale Corporation, ABD
Coca Cola Corporation, ABD
Chrysler Corporation, ABD
Polaroid Corporation, ABD
Seiko, Japonya
Sony, Japonya
Siemens, Almanya
Victor Hasselblad AB, İsveç
Zodiac SA, İsviçre
Alboy, Türkiye
Beymen, Türkiye
Gön, Türkiye
Lamp 83, Türkiye
Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları
Urart, Türkiye
TBMM Milli Saraylar Dairesi, Dolmabahçe Sarayı, İstanbul
Rahmi M. Koç Sanayi Müzesi, İstanbul
Mehmet N. Arsay Otomobil Müzesi, İstanbul
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
Endüstri tarafından üretilen yeni ürünler, 11
GİRİŞ
Tasarım kavramı üzerine, 15
I. BÖLÜM: ÜRÜN TASARIMINDA YARATICILIĞIN KAYNAKLARI
Başlangıç, 19. Hünerli tasarımcı-üretici dönemi, 27. Tasarım, buluş, yenilik, 33. Endüstri ürünü tasarımında gelenekler, deneyler, yaratıcı çözümler 33. Geçmişte yaratıcılık düşüncesi 39. Endüstri Devrimi ile başlayan yeni bir dönem 42. Tasarımda yaratıcı buluşlar ve yeni ürün sayısının artış yılları 54
II. BÖLÜM: ENDÜSTRİ İÇİN ÜRÜN TASARIMINDA YARATICILIK
ÜRÜN TASARIMINDA YARATICILIK: Ürün tasarımında yaratıcılık için yeni ve geçerli fikirler, 63
TASARIMDA YARATICILIK DÜŞÜNCESİNDE TEMEL İLKELER VE ZAMAN İÇİNDEKİ GELİŞİM: 1- Ürün tasarımı için 'ön verilerin' belirlenmesi ve hazırlıklar, 67. 2 - Yeni tasarımın 'oluşma-gelişme' dönemi, 74. 3- Yeni tasarım önerisinin ortaya konulması, 75. 4 - Önerinin doğrulanması ve tasarımın tamamlanması, 78
TASARIM, ÜRÜN VE KULLANICI ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN ZAMAN İÇİNDEKİ GELİŞİMİ: 'Üretici-tasarımcı' dönemi, 82. Endüstri için tasarımda 'kesimlerin' oluşması, 87. Endüstri için ürün tasarımında 'kullanıcı-tasarımcı-üretici-pazarlamacı' dörtlüsünün oluşması, 94. Endüstri için tasarımda 'yardımcı uzmanlar', 95
KULLANICI İÇİN 'YENİ ÜRÜN' VE TASARIMCI: Endüstri ürünü tasarımında kullanıcı ve 'yeni ürün' ilişkileri, 98. Kullanıcının yeni ürünü 'kabul etme ve kullanma' süreci, 102. Yeni ürünle karşılaşma 103. Etkilenme, 107. Değerlendirme 109. Kişisel deneme, 109. Kabul etme, 110. Kullanım süreci, 111. Ürünü bırakma ve yeni ürün arayışı, 115
KULLANICI İÇİN 'TASARIMIN ANLAMI': Yeni tasarım daha 'yararlı ve güvenli' olmalıdır, 119. Yeni tasarım daha 'kolay' kullanılmalıdır, 119. Yeni tasarım çevreye daha 'uyumlu' (ya da özellikle uyumsuz) olmalıdır, 122. Yeni tasarım, kullanıcıya 'kişisel seçim imkânı' vermelidir,126. Yeni tasarım, 'zamana açık' (ya da özellikle kapalı) olmalıdır, 127. Yeni tasarım, 'belli bir süre boyunca' aksamadan kullanılabilmelidir, 139.
ENDÜSTRİ İÇİN TASARIMDA YARATICILIK YOLLARI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER: Tasarımcı kendi yaratıcılığını geliştirebilmelidir, 142. Yapılacak tasarım için, düşünceyi ve çözümleri zenginleştirecek yollar araştırılabilmelidir, 143. Yapılacak tasarım için, önce çok geniş bir türlendirmeye dayalı ve sonra kullanıcıya yönelik olan öneriler belirlenmelidir, 143. Tasarımcı kendi alışkanlıklarını yeni ürünün özelliğine bağlı olarak hızla ve kolayca değiştirebilmeye hazır olmalıdır, 147. Tasarımcı 'kabul edilmiş sınırların' çok yönlü 'zorlanması' için hazırlıklı bulunabilmelidir, 147. Tasarımcı, çok çeşitli ve karmaşık verileri hızla düzenleyebilmelidir, 158. Tasarımın her alanında atılımcı ve yaratıcı olabilmelidir, 158. Tasarım çalışmasının her adımında yalın ve basit çözümler aranmalıdır, 159. Tasarımda 'saklı' bir 'imza' aranmalıdır, 163.
FOTOĞRAFLAR VE AÇIKLAMALAR, 165
KAYNAKLAR 165
--------------------------------------------------------------------------------
ÖNSÖZ
Prof. Önder Küçükerman
Bu kitap, 1965 yılından bu yana, endüstri tasarımı düşüncesinin ülkemizde öğretiminin başlatılması için yaptığımız çalışmalardan başlayarak, bu konuda uygulanmış bulunan tasarımlarım, yayınlarım ve uygulamalarımla elde edilen deneylerin birikimiyle yazılmıştır. Otuz yıllık bir süre boyunca, akademik ortam ve endüstri arasında yaşanılan gerçeklerin ışığında hazırlanan bu kitapta, endüstri içinde ürün tasarımı çalışmalarında yaygın olarak kullanılan yöntemler ve bu iş için gerekli olan araçlar ayrıntılı biçimde incelenmektedir. Ve özellikle de endüstri içinde yer alan bir tasarımcının, yaratıcı çalışmaları sırasında karşılaşabileceği çeşitli sorunlar üzerinde durulmaktadır.
Ancak, tekrar ve önemle belirtmek gerekir ki, bu kitap, özellikle tasarımcılar, endüstride araştırma-geliştirme işlerinde çalışanlar ile tasarım yönetimi ve yönlendirilmesinde görev alanların yararlanması amacına dönük olarak planlanmıştır. Çünkü 'endüstri ürünü tasarımı' ve endüstri için 'ürün geliştirme' metodları konularında yapılmış olan yayınlar oldukça sınırlı sayıdadır. O nedenle bu kitap, hem tasarım konusundaki kaynak sınırlılığını belirli ölçüde aşabilmek, hem de uygulamada kullanılan ve sonuç veren yolların incelenmesine yardımcı olabilmek amacıyla biçimlendirilmiştir.
***
'...Endüstri tarafından üretilen yeni ürünler...'
Bu başlık, günlük hayatta her an karşı karşıya kaldığımız, çok yaygın ve etkili bir olguyu gösterir.
Bununla bağlantılı olarak, kullanıcı ise, günlük hayatta iç içe bulunduğu endüstri ürünlerinin çok büyük bir hızla yenilenmesi ve türlenmesi gibi bir başka gerçekle karşı karşıya bulunmaktadır. Üstelik bu 'yenilenmenin' hızı gün geçtikçe artmakta ve kullanıcının bunları izlemesi de zorlaşmaktadır. Hiç kuşkusuz böyle bir hızlanma ile 'Endüstri için yeni ürün tasarımı' sözü de günlük hayat içinde gittikçe daha yaygın olarak kullanılmaktadır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, endüstri tarafından üretilen herşeyin, şu ya da bu şekilde 'bir biçim alması' kaçınılmaz bir zorunluktur. Bununla birlikte, endüstrinin henüz bugünkü düzeyine ulaşamadığı önceki dönemlerde, bir ürünü biçimlendirmenin 'niteliği ve içerdiği anlam', bugünkü kadar önemli görülmemekteydi. Oysa günümüzün endüstrisinin gittikçe artan üretim hızına bağlı olarak kullanıcının istekleri de artmaktadır. Buna bağlı olarak, tüketimin hızlanması, üreticiler arasındaki çok yönlü rekabet gibi, kolayca göz ardı edilemeyecek bir çok etken, endüstride üretilen her şeyin, bu açıdan büyük bir titizlikle ele alınıp yeniden tasarlanmasını gerektirmektedir. O nedenledir ki, bu yöndeki gelişmeler, zaman içinde, endüstri tarafından üretilen yeni ürünlere yönelik olan birçok soruyu gündeme getirmiştir. Ama bunlar arasında belki de en ilginç olan soru şudur:
'Yeni tasarım' ne demektir ? Burada kullanılan 'yeni' sözcüğü neyi anlatmaktadır ? Ya da 'yeni' olan şey, ürünün hangi özelliğidir ? Endüstri tarafından üretilen bir ürün hangi nedenlerle ve ne gibi yollarla yenilenmektedir ?
Her şeyden önce ortaya koymak gerekir ki, bir endüstri ürününün tasarlanması, o ürünün yalnız 'üretim sorunlarının çözümlenmiş 'olması değildir. Bir ürünün tasarımında etkili biçimde değerlendirilmesi gereken önemli bir 'üretim öncesi' gerçeği vardır. Tasarımın 'öncesi' ve 'sonrası', bir ürüne ne gibi özellikler kazandırır ve zaman içinde onun başarı oranını ne yönde etkileyebilir ?
Bir tasarımın en doğru biçimde ortaya çıkarılabilmesi için büyük önem taşıyan bu sorulara en uygun cevabın bulunması, bugün endüstri ürünü ile ilgilenen küçük ya da büyük boyutlu her türlü kuruluşun yoğun bir amacı durumuna dönüşmüştür.
Endüstrinin çok yoğun biçimde iç içe bulunduğu bu gerçeklere bir de daha başka yönden bakmak gereklidir. Kullanıcı kesimi, bir endüstri ürününden acaba neler bekler? Aslında bu soruya verilebilecek her doğru cevap, yeni bir ürün tasarımının çıkış yolu gibidir. Unutmamak gerekir ki endüstrinin başlangıç dönemlerindeki bir kullanıcının, o dönemin endüstri ürünlerinden bekledikleri ile günümüzün gelişmiş kullanıcısının bekledikleri çok değişiktir. Çünkü günümüzün her gün gelişen kullanıcısı için bir ürünün yalnızca 'iş görüyor' olması yeterli bir özellik olarak kabul edilemez. Hatta belki de bir başka deyişle, bugün bir ürünün 'iş görüyor olması' artık bir özellik değil, zaten her üründe tam olarak karşılanmıs olması beklenilen özelliklerdir.
Bu yönden bakılınca bugün yeni ve başarılı bir ürün tasarımının, bunun ötesindeki çok yönlü 'kullanıcı isteklerini' de karşılamasının, kaçınılamayacak önemli bir amaç olduğu kolayca görülebilmektedir. Daha başka bir deyişle, herhangi bir tasarımın şu ya da bu koşulla üretilmesi, ya da teknik üstünlükleri gibi özellikleri yerine, 'kullanıcının onunla bütünleşmesi' daha da önemli bir etken olabilmektedir. Hemen görülebileceği gibi, bu duruma, 'kullanıcının o üründe kişisel isteklerini araması' da denilebilir.
Endüstri için ürün tasarımında üzerinde durulması gereken bir başka önemli sorun daha vardır. Yeni bir ürünün ortaya çıkarılması çalışmasında, tasarımcının görevi nerede başlar ve nerede biter ? Başarılı bir ürün tasarımının olusturulmasında kullanılabilen yollar hangileridir ? Bu ve bunun gibi bütün soruların kesin karşılıkları var mıdır ? Bütün bunların doğru cevaplarının, yeni bir tasarımın başarılı olmasındaki katkı oranları ne kadardır ?
Endüstri tasarımcısı, her gün her ürünün özelliğine ve üreticinin büyüklüğüne bağlı olarak değişen sayıdaki uzmanların arasında ve gittikçe artan bir etkinlikle yer almaktadır. Ve ortaya konulan tasarım sorunlarının başarıyla tanımlanıp, tasarlanıp üretilebilmesi için bu ekiple birlikte çalısmaktadır. Hiç kuşkusuz, böylelikle ürün hakkında alınan kararların, belirli kurallar içinde gerçekleştirilmesi, sonuçta yeni ürünün başarılı olabilmesi açısından çok önemlidir. Ayrıca tasarımcının bu değişik kesimlerle olan karşılıklı ve yapıcı yöndeki ilişkileri de sonuçtaki yeni ürünün başarılı olabilmesi açısından çok önemlidir.
Öte yandan, bugün yaptığımız tanımlamaya göre, endüstri tasarımı 'kişilerin yakın çevresini kurmasını ve kullanmasını sağlayan bir uzmanlık' alanıdır. Aslına bakılırsa bu tanım, endüstri tarihinin her dönemi için geçerli olmustur. Ancak bununla birlikte endüstri yöntemlerindeki değişikliklerden kaynaklanan yenilikler her döneme kendi kimliğini vurmaktadır.
1996, İstanbul