Kitaplar< Geri dönün

CAM VE ÇAĞDAŞ TASARIM İÇİNDEKİ YERİ

1977, 'Paşabahçe Ticaret Limited' yayını, 1977, İstanbul

CAM VE ÇAĞDAŞ
TASARIM İÇİNDEKİ YERİ

Prof. Önder Küçükerman

'Bu kitabın gerçekleşmesindeki katkılarından ötürü Paşabahçe ilgililerine, yöneticilerine, Prof. Claus Josef Riedel Tiroler Glashütte KG. Rosenthal Glas und Porzellan AG, Riihimaen Lasi Oy, Peill + Putzler Glashüttenwerke GmbH. kuruluşlarına, gerekli fotoğrafların sağlanması konusunda gösterdikleri yakın ilgiden ötürü teşekkürlerimi sunarım.'

Paşabahçe Ticaret Ltd. Şti. ve Paşabahçe Cam Sanayii A.Ş (Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.) tarafından yayımlanmıştır.

Çizimler, Önder Küçükerman.
Kapak 'Mumluk', tasarım Önder Küçükerman, yapım, Yusuf Görmüş, Paşabahçe Cam Sanayii A.Ş.
Grafik düzen ve kapak, Turgay Betil,
Grafikler, İDGSA, İstanbul.
Kapak fotoğrafı, Erdal Aksoy
İngilizcesi, Tamer Çelensü, Dmitri Nesteroff.
Basıldığı yer. Ali Rıza Baskan Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş., Istanbul. Türkiye
I. Basım, Ağustos, 1978.

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ GÜNÜMÜZDE CAM TASARIMININ KAZANDIĞI YENİ ANLAM VE BOYUTLAR NELERDİR? s. 19

TASARIM KAVRAMI VE ÇAĞDAŞ İLKELER, s. 21
Tasarım işlevinin başlangıcı, s.23
Tasarımın etkinlik süresi, s. 28
Tasarım konuları, uzmanlıkları, s. 29
Hangi tasarım daha iyidir?, s. 31
Camın özellikleri ve tasarımcı, s. 32
Bütünlük ilkesi, s. 33

TASARIM AÇISINDAN CAMIN GELİŞİMİ, s. 40
Camın bulunuşu, s. 42
İlk camcılık örnekleri, s. 43
Cam hamuru yöntemi, s. 51
İç kalıp yöntemi, s. 55
Binçiçek yöntem, s. 59
Döküm yöntemi, s. 63
Pres yöntemi, s. 65
Üfleme yöntemi, s. 67

GÜNÜMÜZDE CAM OLGUSU, s. 92
Camın yapısı, s. 93
Camın özellikleri, s. 97

EL YAPIMI CAM VE TASARIM AÇISINDAN ÖNEMLİ YÖNLERİ, s. 105

CAM TASARIMCISI VE ÇAĞDAŞ OLANAKLAR, s. 131

CAMIN BİÇİMLENDİRİLMESİNDE TEMEL İLKELER, s. 138
Simetri, s. 138
Camın şişirilerek biçimlendirilmesi, s. 155
Kalıp yardımıyla biçimlendirme, s. 159

ÜRETİMDEN İLERİ GELEN SİMETRİ TASARIM AÇISINDAN NELER GETİRİR, s. 193

GÖRÜNMEYEN TASARIM: CAM, s. 207

DİZİN, s. 214

KAYNAKLAR, s. 217

--------------------------------------------------------------------------------

GİRİŞ

İnsanın çevresini oluşturan ve endüstrice üretilen her tür ürünün biçimi bugün 'Endüstri Tasarımcısı' diye isimlendirdiğimiz sanatçı tarafından gerçekleştirilmektedir. Cam da bunun dışında kalamamıştır.

Bugün bütünüyle yapılmış bir çevre içinde yaşıyoruz. Bu yaşantı içinde kullandığımız her türlü nesne 'üretilmiştir'. Üretilme ise ancak bir tasarlama sürecinin bütünlüğü içinde ortaya konulabilir. Cam, ısındıkça akıcılık kazanan, ama bunun yanında, hızla soğuyarak sertleşen, saydam ve kırılabilen bir malzemedir. Bu malzemeyle biçim oluştururken ne tür sorunlarla karşılaşılır? Bunlar nasıl çözümlenir?

Cam, malzemesinden ileri gelen bu özelüklerle 'hızla' biçimlendirilmesi gereken bir yapıdadır. Binlerce yıldan bu yana temel malzemesi, elde edilişi ve biçimlendirilişi hemen hiç değişmemiştir. Ama cam, gerçekte sanatçının elindaki ilginç bir malzemedir.

***

Bu kitap, günlük yaşantımıza ve çevremize önemli katkılarda bulunan, cam malzemeden üretilmiş nesnelerin, tasarım açısından ilginç örnekleri üzerine eğilmek amacıyla hazırlanmıştır.

Bugün çevremiz büyük ölçüde camla kurulmaktadır. Mikroskoptan teleskoba, bardaktan, yapılara kadar her alanda cama gereksinme duyulmaktadır. Cam o kadar geniş bir alanı kapsamakta ve günlük yaşantı içinde öylesine geniş bir yer almaktadır ki; çevremizdeki doğal varlıklar kadar da yadırganmıyor.

Ama cam doğal çevrenin bir parçası değildir. Bugün cam dendiği zaman, anlamı tek bir sözcük kapsamının çok dışına çıkar. Çünkü yüzlerce değişik özellikte cam üretilmektedir.

Bu kitapta sık sık geçen 'Cam' sözcüğü, cam ürünlerinin pekçok türleri arasından, yalnızca günlük yaşantıda yer alan örnekler için kullanılmaktadır. Genel olarak söylemek gerekirse, camdan üretilmiş sofra ve mutfak araçlarının, çeşitli ev araçlarının, aydınlatma araçlarının, çağdaş 'Endüstri Tasarımı' açısından yerini ve önemini ortaya koymak amaçlanmıştır.

Bu amaçla, günümüzdeki cam tasarımı olgusunu ve çağdaş cam sanatını eleştirebilmek için, geçmişteki 'tasarımcı-yapımcı' ile bugünkü 'Tasarımcı-Üretici' kavramlarına eğilmek de gerekmiştir.
Bugünkü cam üretimi, temel ilke olarak ve tasarım açısından üç kesimde toplanabilir.
- Bir tasarımcı tarafından biçimlendirilmiş olup, makine yada el işçiliği ile üretilmiş tasarımlar.
- Bir tasarımcı tarafından biçimlendirilip, bir cam ustasının el hüneri ile gerçekleştirilmiş tasarımlar.
- Cam ustası tarafından biçimlendirilip, üretilmiş tasarımlar.
Hiç kuşkusuz, yukarıdaki örnekler, temel ilkeler açısından verilmiştir. Gerçekte, makine üretimine bir uşta elinin girmesiyle de çok ilginç tasarımlar oluşturulabilmiştir.

***

Çevremizi oluşturan ve endüstri tarafından üretilen her türlü ürünün biçimi, bugün Endüstri Tasarımcısı 'Industrial Designer' diye isimlendirdiğimiz 'Çağımızın Sanatçısı' tarafından gerçekleştirilmektedir. Cam da bunun dısında kalamamıstır. O nedenle bu kitapta, öncelikle günümüzdeki tasarım olgusunu oluşturan etmenler üzerinde kısaca durulacaktır. Böylece, tasarımcı, üretici, pazarlayıcı ve kullanıcı ilişkileri açısından 'Tasarımın Önemi' anahatlarıyla ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Böylece, çağımızın gelişim doğrultusunun cam tasarımıyla ilişkileri ortaya çıkarılmak amaçlanmıştır. Bu nedenle, bir endüstri tasarımcısı tarafından tasarımlanıp, çok sayıda üretilebilen cam biçimler konusu üzerinde özellikle durulmustur. Tek ve usta işi örnekler sınırlı tutulmustur.

Ancak cam, gerçekte sanatçının elindeki bir malzemedir. Bu nedenle malzemenin temel özellikleri üzerinde bu açıdan önemle durulmuştur. Böylelikle, tasarımı etkileyen temel etkenler üzerindeki örnekler yoğunlaştırılmıştır.

Okuyucu, tarih içinde ilginç bir gelişim gösteren 'Cam Biçimlendirme Sanatının' örneklerini izlerken, onların herhangi bir cam nesne olmaktan ötede, ustalıkla biçim verilmiş ilginç bir malzeme ile karşılaşması sağlanmak amaçlanmıştır.

Cam, ısıtılınca akışkanlık kazanan, ama soğuyarak sertleşen, saydam, mat ve de kırılabilen bir malzemedir. Bu malzemeyle biçim oluştururken ne tür olaylarla ve sorunlarla karşılaşılır? Bunlar nasıl aşılabilir?

İşte bu yapıtı ortaya koymamızın amacı, bu soruların kısa açıklamalarını gerçekleştirebilmektedir. Bu soruların karşılıklarını verebilmek amacıyla, cam malzemesinin biçimlendirilmesindeki temel ilkeler ortaya öncelikle konmuştur.

Cam sanatının zaman içindeki gelişimi ise 'Tasarım, biçim ve üretim özellikleri' açısından değerlendirilmiştir. Böylece bugün çok doğal bir biçimde çevremizde yer alan bu malzemenin geçirdiği ilginç gelişim, değişik bir açıdan ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu arada, gelişimin yakın tarihlerindeki geleneksel cam sanatımız üzerine cesitli örnekler verilerek, cam biçimlendirme olgusu içindeki durumumuz kalın çizgilerle de olsa saptanmaya çalışılmıştır.

GÜNÜMÜZDE CAMIN KAZANDIĞI YENİ ANLAM VE BOYUTLAR NELERDİR?

Bu soru şöyle sorulabilirdi; Kullanma alanlarının gelişimi ve camın tek başına birşey olmayıp, diğer nesneler ve malzemelerle bütünleşmek ve en azından onlarla bir arada kullanılmak zorunluğundan ötürü ortaya çıkan durumlar neler olabilir? Geçmişte ve bugün cam tasarımı alanında öndegelen görüşler nelerdir? Bu görüşler eleştirilip değerlendirilerek yakın zamanımızdaki cam tasarımının durumu saptanabilir mi?

Ünlü cam tasarımcıları arasından, gerek ilginç tasarımlara yol açan, gerekse ilginç teknik çözümleri gerçekleştirenler kimlerdir? Genellikle bu tür soruların karşılıklarının bulunmaya çalışıldığı bu kitapta özellikle teknik terimlerden kaçınılmıştır. Bununla birlikte, Türkçe sözcüklerin ve kavramların cam teknolojisi içinde yetersiz kalışından ileri gelen aksaklığı gidermek amacıyla, kitabın anlatımı daha çok görsel bir biçimde oluşturulmuştur.

Gerçekte cam tasarımı, çok geniş bir yazı kapsamı içinde bile yeterince anlatılamaz. Ama bu yapıtla, yine de camla ilgilenenlere kısa bir kavnak sunabilmek umudundayız.