Kitaplar< Geri dönün

ANADOLU’DA GELENEKSEL TÜRK EVİNDE MEKAN ORGANİZASYONU AÇISINDAN ODALAR / The Rooms in the Traditional Turkish House of Anatolia from the Aspect of Spatial Organization

Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu yayını, 1973, İstanbul

ANADOLU'DAKİ
GELENEKSEL TÜRK EVİNDE
MEKAN ORGANİZASYONU AÇISINDAN ODALAR

Önder Küçükerman

'Gözen ve Orhan'a'

Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu yayını
Önder Küçükerman 1973 İstanbul
Apa Ofset Basımevi
İstanbul 1973

Bu kitap, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi'nde, Prof. Utarit İZGİ yöneticiliğindeki ve Prof. Sedad H. ELDEM ve Prof. Bülent ÖZER'den oluşan jüri tarafından, 1970 yılında kabul edilen yeterlik tezi konusunun, yeniden ele alınıp genişletilmesi ve yeni yorumu ile hazırlanmıştır.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ
Konunun araştırılmasıyla ilgili birkaç söz

TÜRK EVİ KAVRAMININ KÖKENLERİ
Yerleşme öncesi - Göçebelik - Yerleşme dönemi ve sonrası, s.14

TÜRK EVİNDE MEKAN ÖGELERİNİN ORGANİZASYONU
Odalararası ortak alan: Sofa, s. 34
Odalar
Anadolu'daki evlerin kavram ve biçimleri, s. 56
Göçebe çadırları ve evleri, s. 56
Köy evleri, s. 60
Kasaba ve kent evleri, s. 62
Yönetici evleri

ODALARIN İÇ-DIŞ İLİŞKİLERİ
İç ve dış ilişkiler açısından odaların kuruluşları, s. 78
Pencerelerın açılma türleri, s. 82
Tepe pencereleri, s. 84
Odaların girişleri -kapılar, s. 88
Kapı kanatları, s. 95

ALT ÖRTÜ : DÖŞEMELER, DÖŞEME KAPLAMALARI, s. 96
Alt örtünün biçimlenmesi, s. 99
Alt örtü ve oturma için çözümler, s. 104

ÜST ÖRTÜ: TAVAN KAPLAMALARI, s. 106

YAN ÖRTÜ: DOLAPLAR - KAPALI KULLANMA ALANLARI, s. 116
Odaların kuruluşunda dolapların bir mekan ögesi olarak durumları, s. 124
Odaların ısıtılması: Ocaklar, s. 132
Yan örtünün biçimlenişinde ve odanın kuruluşunda ocağın strüktür açısından etkileri, s. 133

SONSÖZ
Doğal etkenler, s. 141
Engebeler, s. 141
İklim, s. 143
Ekonomik etkenler, s. 145

--------------------------------------------------------------------------------

ÖNSÖZ

Geleneksel Türk evi. Bu isim, birçok araştırmanın özünü oluşturmuş, konu pek çok değişik açıdan ele alınmış, türlü ayrıntılarına inilmiştir. Evin yerleşmesi, plan özellikleri, yapısı tek tek incelenmiştir.

Bu çalışma ise, konuya değişik bir açıdan yaklaşmayı amaçlamaktadır. Soru şu: Türk evinin oluşumunda odalar ne dereceye kadar önem taşırlar? Bu mekânın oluşumundaki, kuruluşundaki görevleri nelerdir? Birer yaşama birimi olarak görülebilirler mi? Türk evi, böyleçe değişik bir tanımlamaya ulaşabilir mi? Ya da Türk evinin çeşitli dönemleri, böyle bir açıdan bakılarak açıklanabilir mi?

Gerçekte Türk evi, yalnız Anadolu içinde oluşmuş bir kavram değildir. Osmanlı Devleti döneminde, Anadolu dışına da yayılmıştır. Ama en yoğun olarak uygulandığı yer Anadolu'dur.

Toplumun özellikleri gelenekleri, inançları, ekonomik yapısı, Anadolu'nun bölgesel-doğal özellikleri, Türk evi kavramını ve biçimini ortaya çıkarmıştır. Ortalama olarak beşyüz yıllık bir süre içine yayılarak, günümüze kadar süregelmiş bir kavramdır Türk evi. Pek çok değişik etkilerle karşılaşmıştır. Kimini etkilemiş, kiminden etkilenmiştir. Bütün bunlara rağmen, belirli temel ilkeler, hemen her yerde kesinlikle uygulanmıştır. Ama giderek toplum değişmiş, kavram değişmiş. Biçim değişmiş. Geride kalanlar da bugünlerde hızla yok oluyor. Bugün artık pek az örnek var bu konuda.

KONUNUN ARAŞTIRILMASIYLA İLGİLİ BİRKAÇ SÖZ

Böyle bir araştırmada, kaynak olarak kullanılacak örneklerin seçimi önem taşır. Bu nedenle Anadolu'daki eski evlerden bugüne kadar gelebilmiş, korunabilmiş olanların içinden uygun seçimler yapmak gerekmiştir. Bu anlamdaki örnek sayısıysa çok azalmıştır. Ayrıca birçok onarım ve eklentiler, bunların pek çok özelliklerini de yok etmiştir. Ancak çalışmanın çok geniş bir alana yayılmasıyla uygun ve gerekli olan örnekler bulunabilmiştir.

Anadolu'nun belirli yerleşme bölgeleri dış etkilere çok açıktır. Bu gibi kesimlerde örnek olabilecek nitelikteki konut çok azdır. Özellik bakımından da değişikliklere uğramıştır. Ancak çevreyle ilişkileri kısıtlı olan yerleşme bölgelerinde uygun örneklere rastlanabilir. Bu gibi kasaba ve kentler sayıca sınırlıdır. Ama bazı kasaba ve kentlerin, korunabilmiş, uygun bölgelerinde, bazı son örneklere rastlanır. Bursa, Kütaliya gibi yerlerdeki dışa kapalı kesimlerde olduğu gibi...

Safranbolu'da görüldüğü gibi, bazı bölgeler bütünüyle, dış etkilere karşı durabilmiştir. Az sayıda olan bu gibi yerleşmelerdeki evlerin büyük çoğunluğu 'örnek ev' niteliği taşır. Bu evleri yaptıranın kimliği, değerlendirme açısından çok önemlidir. Hangi koşullarla kurulduğunun ve kullanıldığının bilinmesi gerekir. Bu ise ancak bugün, evi kullananların, yaptıranla aynı aileden gelmesine bağlıdır. Üzerinde çalışılan evlerin seçiminde özellikle bu yöne önem verilmiştir. Yaptıranın kimliği bilinmeyen evler üzerinde durulmamıştır.

Evlerin yapımında kullanılan malzeme daha çok ahşaptır. Bu malzeme de oldukça direçsizdir. Buna bağlı olarak evlerin ömrü de oldukça kısıtlıdır. Pek az ev 200 yıiı aşabilmiştir. Bu yüzden çoğu, ortalama 80 yıllık, pek azı ise 150-200 yıllık olan evler üzerinde çalışmalar yapılabilmiştir.

Bu araştırmanın bakış açısı, çok sayıda örneğin incelenmesini gerektirmektedir. Bu nedenle çalışmaların büyük kesimi fotoğraflara dayanıyor. Ancak önemli özellikler taşıyan durumlarda, gerektiği kadar çizim yapılmış, ayrıntılara inilmemiştir. Evlerin kaç yıllık olduklarının saptanması da önemli. Bu konudaki bilgilerin çoğu sözlü kaynaklara dayanıyor. Pek azında da, yazıt gibi çeşitli tarih belgeleri bulunmakta. Yıkılmış olan, ya da yıkılmakta olan bazı yapılara ait çeşitli parçalar da elde edilmiştir. Bunlar daha çok madeni donatı, pencere parçaları, kaplama parçaları vb. dir.