Kitaplar< Geri dönün
200 Yıllık Boğaziçi Camcılık Mirası İçinde BEYKOZ CAMLARI
Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. yayını, 1. Baskı, Ekim 2002, İstanbul (ISBN 975-7028-10-X)
(200 YEARS’ HERITAGE OF GLASS AND “BEYKOZ” GLASS ART, Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. publication, 1. printing, 2002, Istanbul)
200 YILLIK BOĞAZİÇİ CAM MİRASI
İÇİNDE
'BEYKOZ' CAMLARI
Bu kitap
Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A. Ş.
tarafından yayımlanmış,
Ekim 2002 tarihinde
3000 adet olarak basılmıştır.
Yayına hazırlayan ve düzenleyen: Prof. Önder Küçükerman
Dizgi, grafık uygulama, renk ayırımı, baskı: Aksoy Grafik Dizgi Matbaacılık A.Ş.
Yayın sorumlusu: İlknur Çetin
Grafik uygulama: Canan Güney
Yazı karakteri: Garamond
Kapak Cildi: Karton kapak ve şömiz
Kağıt: 135 gr. Sappi kuşe
Baskı: Heidelberg Speed Master DI
Mürekkep: Caps-G
ISBN 975-7028-10-X
1. Baskı: Ekim 2002
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
200 Yıllık 'Beykoz' Camcılığı Mirası, 9
GİRİŞ
'Beykoz' Camları kimliği, 10
I. BÖLÜM
OSMANLI İMPARATORLUĞU'NDA GELENEKSEL CAM SANATI VE 'SANAYİ DEVRİMİ'NİN İLK YANSIMALARI
İSTANBUL CAMCILIĞININ İLK GÜNLERİ: 15 • 1582: Devletin camcılığa desteği ve 'Gedik' düzeni 18 • Saray desteğindeki özel tasarım grubu: 'Ehl-i Hıref' ve 'Camgeran' 19 • Evliya Çelebi döneminde İstanbul'da camcılar 22 • İstanbul'da ilk sanayi bölgeleri ve camcılar 27 • Osmanlı camcılığının geleneksel ürünleri ve özellikleri 35 • 1750: Eski 'Tekfur Sarayı' çevresinde cam sanayii 35
'SANAYİ DEVRİMİ'NİN ETKİLERİ: 38 • Cam sanayii: 'Üst düzeyde kimlik yarışı' 42 • Saray fabrikalarından, cam sanayiine geçiş 43 •
CAM SANAYİİNDEKİ REKABETİN OSMANLI İMPARATORLUĞU'NA YANSIMALARI: 50
II. BÖLÜM
19. YÜZYIL'DAKİ 'SANAYİ DEVRİMİ'NİN OSMANLI İMPARATORLUĞU'NDAKİ SEMBOLÜ OLARAK 'BEYKOZ İŞİ' CAMLAR
BOĞAZİÇİ'NDE 'BEYKOZ' CAMCILIĞININ I. DÖNEMİ: 56 • Boğaziçi'nde 'Beykoz' camcılığının başlaması 56 • Akdeniz camcılığı ve 'Beykoz' camlarının kaynakları 58
'BEYKOZ' CAMCILIĞININ II. DÖNEMİ: 78 • 1839: Abdülmecid dönemi, 'Tanzimat' ve sanayiin geliştirilmesi 78 • En üst düzeydeki kişilerin uğraştığı 'Cam ve billur' üretimi 86 • 1850'li yıllarda cam teknolojisi, Dolmabahçe Sarayı ve yeni ürünler 86 • Ahmet Fethi Paşa'nın 'Beykoz' camcılığına desteği 90 • Yeni fabrikalara doğru 94 • 1844: Beykoz 'Çini ve Billur Fabrika-i Hümayunu' 95 • 1845: Çubuklu'da 'Cam ve Billur Fabrikası' 98 • 1855 Paris Sergisi'nde Osmanlı camları 100 • 1860: Üretimde 'Gedik' düzeninin kaldırılması 101
III. BÖLÜM
'BEYKOZ İŞİ' CAMLARIN ÖZELLİKLERİ
'BEYKOZ' CAMLARI VE DÖNEMİN CAM TEKNİKLERİ: 108 • 'Renksiz' camlar 110 • 'Renkli' camlar 110 • 'Opal' camlar 111 • 'Çeşmibülbül'ler 114
DÖNEMİN CAM BİÇİMLENDİRME TEKNİKLERİ: 118 • Cam biçimlendirmede, 'Çok kısa süreler' ustalıkla kullanılır 118 • Bir camın nasıl üretildiği, 'ayrıntılarda gizlidir' 122 • Beykoz camlarının kullanım yerleri ve türleri
'BEYKOZ' CAMLARINDA KULLANILMIŞ YÖNTEMLER: 127 • 'Üfleyerek şişirme' 127 • 'Kalıplama' yoluyla cam biçimlendirme 134 • 'Savurma' 138
'BEYKOZ' CAMLARININ, DÖNEMİN CAM BİÇİMLERİYLE İLİŞKİLERİ: 140 • 1876: II. Abdülhamit döneminde 'Yıldız Sarayı' ve cam sanayiinin sönmesi 141
'BEYKOZ' CAMCILIĞININ III. DÖNEMİ 143 • 1899: 'Fabricca Vetrami di Constantinople' 143 • Tarihi 'Beykoz' camcılığının kaybolması 146
TARİHİ 'BEYKOZ' CAMCILIĞININ SON KUŞAĞI: 150 • Paşabahçe Cam Fabrikası 150
KAYNAKLAR: 158 • Fotoğraflar 159
ÖNSÖZ
Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş
200 Yıllık Beykoz Camcılığı Mirası
Cam sanatı mirası içinde Doğu Akdeniz ve Anadolu'nun özel bir yeri vardır. Çünkü ilk cam üretimi Doğu Akdeniz'de başlamış, Roma İmparatorluğu döneminin gelişmiş cam sanayii de bu topraklar üzerinde önemli ürünler vermiştir.
1450 yılından bu yana Osmanlı İmparatorluğu döneminde ise, bu miras, İstanbul'da gelişen başarılı bir camcılığı desteklemiştir. Özellikle Topkapı Sarayı tarafından desteklenerek gelişen bu yarışın en son ve en ilginç sonuçlarından birisi, 200 yıl önce Sultan III. Selim döneminde başlatılmış olan Beykoz camcılığıdır.
Aslına bakılırsa Beykoz camcılığı, 1800'lü yıllardaki Sanayi Devrimi'nin Osmanlı İmparatorluğu üzerinde yaptığı önemli bir değişimin simgesidir. Sultan III. Selim döneminde, Beykoz cam atölyelerinde ilk üretildiği günden beri, büyük bir ün kazanan, günümüze kadar yaşayarak gelebilen, önemli müze ve koleksiyonlarda bulunan 'Beykoz Camları' böylelikle yaratılmıştır.
Elinizde bulunan kitabımızda, Şişecam olarak sahip olduğumuz 'Beykoz' camları mirasının kaynaklarını, değişik dönemlerdeki gelişmelerini ve günümüze ulaşan etkilerini izleyeceksiniz. Ayrıca bu kitaptaki eserlerin Şişecam Koleksiyonu'na ait olması, tarihi sorumluluğumuzu ve duyarlılığımızı da ortaya koyması bakımından bizler için ayrı bir anlam taşımaktadır. Böyle anlamlı, değerli bir mirasa ve sorumluluğuna sahip olan bizler, bundan büyük güç alıyoruz.
Beykoz cam geleneğinin yakın dönem tasarımlarına imza atan, bu konudaki belge ve kaynakları araştıran, kitabı yazan, yayına hazırlamada büyük emeği geçen Prof. Önder Küçükerman'a ve basımı büyük bir özenle gerçekleştiren Atilla Aksoy'a Şişecam Topluluğu olarak teşekkür ederiz
GİRİŞ
Prof. Önder Küçükerman
'Beykoz' Camları Kimliği
Bu kitapta, Osmanlı İmparatorluğu'nun geleneksel 'Lonca' düzeninin üretimde etkili olduğu 16. Yüzyıl'dan bu yana, cam sanayiinin ve sanatının geçirdiği değişimlerin sonucunda yaratılmış olan 'Beykoz' camlarının gelişmeleri ve ürünleri inceleniyor.
19. Yüzyıl'da Beykoz bölgesinde başlatılmış camcılığın ürünlerini yan yana dizip, bunlara kulağınızı dayarsanız, aslında çok ilginç ve renkli bir yarışın öyküsü dinlersiniz. Çünkü bu camları izleyerek, uzun bir süre içinde yaşanmış olan 'uluslararası sanayi rekabetini, siyasal kararları, büyük yatırımları, başarısızlıkları, başarıları', sanki değişik bir dilde yazılmış 'özel bir cam eser olarak' dinleyebileceğinize inanıyorum.
Ama tarihi Beykoz camlarının belki de asıl önemli yanı, biçimsel güzelliklerinin ötesinde, gerçekte son 'iki yüz yılın uluslararası sanayi ve sanat yarışının günümüze kadar gelebilmiş ürünleri' olarak taşıdığı çok yönlü anlamıdır.
Üstelik, Beykoz camları, bu yönleriyle de Osmanlı İmparatorluğu'nun büyük önem vererek başlattığı bir dizi sanayileşme projesinin camcılık konusunda elde ettiği 'ürün kimliği ölçeğindeki' çok başarılı temsilcileridir.
O nedenle, bugün müzelerin ve koleksiyonların camlı bölmelerinde sessizce duran Beykoz camları, gerçekte 19. Yüzyıl'da, Boğaziçi bölgesini bir tür gelişmiş sanayi bölgesine dönüştürme projelerinin heyecan dolu ve yapıcı günlerini temsil etmektedir. Bu yüzden o camların her biri, dönemlerinin hareketli olaylarını özetleyen birer sessiz 'İstanbul eseri'dir.
Diğer yandan bu eserler Beykoz bölgesindeki yaklaşık iki yüz yıllık bir 'Yaratıcılık sürekliliğinin' temsilcileridir. Ve her yönden o dönemdeki sanatımızın, şiirimizin, müziğimizin ve kültürümüzün cam teknolojisi üzerinde yorumlanarak, özetlenerek yansıması olarak, özel bir anlam da taşırlar.
Beykoz camları, aslında Sultan III. Selim ile başlayan bir yeniliğin simgeleri olmakla birlikte, bugün artık Boğaziçi'nin 19. Yüzyıl'daki şiirini, müziğini ve sanatını simgeleyen bir marka olmuştur.
Kitapta bütün bunların yanı sıra, Beykoz camlarının başlangıcından bugüne kadarki gelişiminin teknik özellikleri de inceleniyor. Böylelikle Beykoz camları ile ilgilenen veya koleksiyon yapanlar, bu camların üretiminde kullanılmış olan eski teknikler hakkında gerekli ölçüde ve ayrıntılı teknik bilgi bulacaklardır.