Books< Go back

CAM SANATI VE GELENEKSEL TÜRK CAMCILIĞINDAN ÖRNEKLER

Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları, Genel Yayın No.271, Sanat Dizisi. 39, Ankara

CAM SANATI ve
GELENEKSEL TÜRK CAMCILIĞINDAN
ÖRNEKLER

Prof. Önder Küçükerman

(Prof. C.J. Riedel'in önsözü ile)

Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Genel yayın no: 271
Sanat dizisi no: 39
Grafik düzenleme: Hakkı Mısırlıoğlu
(Ajans Ultra Advertising Agency Graphic Studio)
Basım: Doğuş Matbaası, Ankara, 1985
İlk baskı: 3000 adet

İÇİNDEKİLER

C.J. Riedel'in önsözü: 'İnsanlar Binlerce Yıldan Beri Cam'a Hayranlık Duymaktadır...'

ÖNSÖZ

GİRİŞ

I. BÖLÜM:
GEÇMİŞTEN BU YANA CAM

Camcılık yöntemlerinin gelişimi
Camın Yapısı
Camın Bulunuşu
İlk Örnekler
Cam Hamuru Yöntemi
İç Kalıp Yöntemi
Binçiçek Yöntemi
Döküm Yöntemi
Ezme Yöntemi
Üfleyerek Şişirme Yöntemi
Çevirme-Savurma Yöntemi
Sarma Yöntemi
İçten Dışa Çevirme Yöntemi
Çekme ve Akıtma Yöntemi
Cam Biçimlendirmede Birçok Tekniğin Bir Arada Kullanılması
Cam Biçimlendirmede 'Zaman Kullanma'
Kalıplama yoluyla cam biçimlendirme yöntemleri
Kalıp içinde 'döndürerek' biçimlendirme
Kalıp içinde 'dogrusal hareketlei'le biçimlendirme
Kalıp içinde 'hareket etmederi' cam biçimlendirme
Yüzey işleme yöntemleri
Boyalar
Aşındırmalar, Dokulandırmalar

II. BÖLÜM:
GELENEKSEL TÜRK CAMCILIK SANATINDAN İZLENİMLER

Türk camcılık sanatından izlenimler
Geleneksel Türk Camcılığını Simgeleyen Örnekler
Günlük cam - Gelenekler, İnançlar ve Bunlara Bağlı Cam Ürünler
Yapı Sanatı ve Cam
Özel Anlamlı Cam Ürünler, Göz Boncukçuluğu
Sonuç: Ateşin sanatında, saydamlık-simetri-yumuşak biçim
Cam biçimlendirmede temel ilkeler
Saydamlık ve Doku Zenginliği
Simetri
Yumuşak Biçim
Cam tasarımında günümüzdeki eğilimler
EI Üretiminin Gelişmesi ve Cam Sanatına Getirdikleri
Makine Üretiminin Gelişmesi ve Cam Sanatına Getirdiği Yeni Boyutlar
Kaynaklar

--------------------------------------------------------------------------------

ÖNSÖZ:

Prof. C.J. Riedel

'… İnsanlar Binlerce Yıldan Beri Cam'a Hayranlık Duymaktadır…'

Prof. Önder Küçükerman 'Cam ve Çağdaş Tasarım İçindeki Yeri' isimli önceki kitabında, çağdaş cam üzerine ilgi çekici yorumlar yapmıştı. Şimdi de, 'Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığından .İzlenimler' isimli bu yeni kitabında, cam sanatının başlangıcından bu güne kadar geçen süreyi bilimsel bir hacim içinde ortaya koymaktadır.

Bu özelliğiyle antik camdan, bu günkü cama kadar, camla ilg'ılenen herkes için kapsamlı bir kaynak çalışmaya olan ihtiyacı karşılamak amacına yönelmiştir. Akıcı anlatımı, çizimleri ve görüntüleriyle bütünleşmiş olan yapısıyla, camla ilgilenen bir amatör ya da koleksiyoncudan, müzeciye kadar, yaygın bir alana ulaşmaktadır.
Cam konusundaki yayınlarda, estetik ve teknik açısından, başlangıçtan bu güne kadar böyle bir bütünlük içinde tüm tekniklerle ilgili ayrıntılı bilgileri içeren herhangibir kitap bilmiyorum. Bu kitap özel bir yarar sağlayacaktır. Bu eşsiz eseri için Prof. Önder Küçükerman'I kutlar ve teşekkür ederim.

Prof. Claus J. Riedel
1985, Kufstein, Avusturya

ÖNSÖZ

Önder Küçükerman

Cam sanatı ve geleneksel Türk camcılığı üzerine bu kitabı yazmaya karar verdiğim zaman, amacım, cam sanatının tarihsel geçmişini ana doğrultularıyla ortaya koymaktı. Ondan sonra ise tarih içinde ilginç ürünler vermiş olan geleneksel Türk camcılığından ileri gelen örnekler üzerinde gözlemler yapmaktı.

Uzun yıllardan bu yana cam tasarımı konusuyla çok yakından ilgili bulunmam, bana birçok değerli deneme yapma imkanı vermiştir. Bu denemeler yardımıyla, camın, özellikle biçimlendirme teknikleri üzerinde, çok sayıda değişik olayla karşılaştım. Gerçekte tasarımcı olmam yanında, özellikte cam alanında, tekniği çok iyi gözlemlemenin ve yorumlamanın çok öğretici olduğunu gördüm.

Bu süre içinde camın tarihsel gelişimi ve örnekleri üzerine yaptığım araştırmalarda, bugünün camla ilgilenen okuyucusuna, geçmişin cam teknolojisinden günümüze kadar geçen uzun yol boyunca neyin değiştiği, neyin değişmeden geldiğini, özellikle kendi kişisel deneylerimden de örnekler vererek yazmak gereğini duydum.

Bu yöndeki hazırlıklar sırasında, özellikle geçmişten gelen başarılı cam örneklerin teknik yapım özelliklerini izlerken hep çok şaşırtıcı sonuçlarla karşılaşmaktayım. Çünkü yüzlerce, hatta bazen binlerce yıl öncesinde üretilmiş bir cama bakarken, onun, sanki birkaç dakika içinde, hemen üretilebilecek kadar tanıdık gelen yapısı beni hala çok şaşırtmaya devam etmektedir. Oysa aradan şu kadar yüzyıl geçmiştir. Teknolojinin pek çok verisi değişmiştir. Araçlar değişmiştir. Ama cam yapımı, temel ilkeleri açısından hemen hiç değişmemiştir. Değişen ise, bu üretim yollarının yorumları, sırası ve ürünlerin başka ve yeni amaçları olmuştur.

Bütün bu izlenimlerimle, geçmişten gelen zengin camcılık mirasımızın değerli ürünlerine baktığım zaman onların çok tanıdık bir dil aracılığıyla bana seslendiklerini hissediyorum.

İşte bu kitapta, camla iç içe geçen yılların da verdiği yakınlıkla, geçmişi özetlemek ve bugün yapılan üretimden alınmış 'anlık' görüntülerle eski ustaların nasıl bir düşünce ile yaratıcılığı yakaladıklarını aramak istedim.

Bu kişiler bütün yaratıcılıklarını, camın teknik verilerini çok iyi anlamış olmaya dayandırmışlardır. Ortaya koydukları özgün ürünler bir anlamda, 'cam tekniğinin ders notları' dır. İlk bakışta görünmeyen bu özellikler bir kez gözden kaçtı mı, bütün kurgu bozulabilir. Diğer pek az malzeme, cam kadar kendi üretim teknolojisiyle böylesine iç içedir.

Cam sanatı denince, akla müzelerde, koleksiyonlarda bulunan parçalar gelir. Çok eski, Antik örneklerde de böyledir. Türk camcılığında da böyledir. Geleneksel Türk camcılığına ilişkin birkaç belge dışında fazla kayıt yoktur. Elde kalan ve usta işi ürünlerden yola çıkarak değerlendirme yapmanın bütün zorlukları da ortadadır.

Bu yüzden, Türk camcılığının tarihsel belgelerinden çok, ortada bulunan ürünleri irdeleyip, teknik çözümlerini yorumlayarak, onları oluşturan cam ustalarının ne türlü amaçlara yöneldiğini çözmek gerekiyor. Tekniğe ne kadar hakim olduğu, bunun yardımıyla hangi geleneksel mesajı işlediği, hangi kolay yolları izlediği, ne gibi zor yolları zorladığı gibi soruların yanıtlarını sadece ürünlere bakarak çözmenin zorluğu da açıkça ortadadır. Ama, camcılığın teknik verilerinin, üretimdeki ve biçimlendirmedeki düşünceyi tümüyle taşıması ve sonradan istendiğinde çözümlenebilmesi bu konuda en büyük yardımcım olmaktadır.

Günümüzde, küçük ölçekli cam üreten atölyelere baktığımız zaman, geçmişteki birçok hünerli camcının çalıştığı atölyeden hemen hemen hiçbir değişik yanı olmadığı rahatlıkla söylenebilir. Çünkü hem cam, özellikle el üretiminde, olağanüstü değişiklikler geçirmemiştir, hem de bir ustanın hünerinin belirli bir sınırı vardır. Bu iki sınır tarih içinde aşağı yukarı hep benzer düzeylerde bulunmuş, sadece zaman zaman ileri geri gitmiştir.
Bu nedenle Türk geleneksel camcılığının geçmişten gelen ürünlerine bakarak, o günlerin cam üretimini, malzemesini, araçlarını, ustalıklarını değerlendirmek çok zor olmaz. Ayrıca, bu geleneksel ürünlerin camcılık tekniğine bağlı olmayan ve daha çok süsleme örneği olarak değerlendirilmesi gereken yanları da yapıldıkları günün izlerini ve simgelerini taşımaları açısından çok önemlidir. Geleneksel Türk sanatçısı, camı, kullandığı diğer malzemelerden fazla ayrı tutmamıştır. Buna bağlı olarak da diğer sanat kollarından çok ayrı ve aykırı bir camcılığırı oluşmadığı görülebiliyor.

Geleneksel sanatlarla ilgili olarak önemli bir özellik vardır. Bugün eskiden yapılmış ürüne bakıp, onun akıl dışı görünecek kadar olağanüstü işçiliği karşısında şaşırırız. Oysa zor görünen her bir uygulamanın, can alıcı ve 'kilit' bir çözümü vardır. İşte kaybolan genellikle bu 'kilit' tir. Hatta bu kilidin anahtarıdır. Zaten böyle bir 'kilit' yoksa, genellikle özgür bir cam biçimi de ortada yoktur.

Kaba bir tanıma göre, cam ısıtıldıkça akıcılık kazanan, ama hemen yanında, soğuyarak sertleşen ve kırılabilen bir malzemedir. Bu tanım geçmişin de tanımıdır, bugünün de tanımıdır.

Cam biçimlendirmede 'zaman' ilginç bir belirleyicidir. 1300°C derecelerde eritildiği cam potadan özel araçlarla alınır. Akıcı olan bu cam sürekli döndürülerek akıcılığı dengelenir ve gereken kalıp ve tekniklerle biçimlendirilir. Kesilir, parçalar eklenir, soğutulur. Ama bu iş çok kısa bir zaman parçası içinde bitmelidir. Eğer bu sırada bir aksama olursa düzeltilmesi çok zordur. Yapılan biçim 'yok' sayılacaktır. Kırılacak ve yeni baştan yapılacaktır. Ama bunun böyle olması da, cam ustasının çok ilginç bir ustalık aşamasına gelmesiyle ilgilidir.

O yüzden bu kitap, bugün çevremizde çok yaygın olarak kullanılan cam nesnelerin, aynı zamanda, geçmişteki yaşamda çok daha başka ve değerli bir malzeme olarak kabul edilmiş geleneksel sanatlar kavramı içinde ilginç yeri olan camın, bugünkü yerini belirlemek amacıyla hazırlanmıştır.